Αφροδίτη Δερματά
Είναι Αύγουστος, μεσημέρι, κάπου στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε μια υπέροχη παραλία, η θάλασσα είναι λάδι και τα νερά καταγάλανα. Τα τζιτζίκια τραγουδάνε ακατάπαυστα κι η Πένυ με προσκαλεί στην ψάθα της. Ξαπλώνουμε παρέα και χαλαρώνουμε σιωπηλά. «Τι βλέπεις;» μού λέει, «τον ουρανό» τής απαντάω. «Εγώ» μού λέει «παρατηρώ το αραγμένο κότερο». «Κοιτάμε στο ίδιο σημείο, αλλά βλέπουμε διαφορετικά πράγματα» συμπληρώνει, «το ότι εσύ βλέπεις τον ουρανό κι εγώ το κότερο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και τα δυο. Γι’ αυτό να γράψεις» μού προτείνει, «για τη διαφορετικότητα της αλήθειας». Τρεις εβδομάδες μετά και αφού το ζήτημα της αλήθειας μού έχει γρατζουνίσει το μυαλό, τα χέρια μου τρέχουν στο πληκτρολόγιο και προσπαθούν να ξεμπερδέψουν το μπερδεμένο κουβάρι.
Αλήθεια, λοιπόν, σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, είναι η υπαρκτότητα μιας κατάστασης ή η πραγματικότητα ενός γεγονότος. Ως αλήθεια δεχόμαστε αυτό που αντιλαμβάνονται ως πραγματικότητα, με σιγουριά, οι περισσότεροι άνθρωποι. Όταν δύο ή περισσότεροι άνθρωποι συμφωνούν στην αντίληψη ενός φαινομένου, δημιουργούν μια κοινή σύμβαση για το φαινόμενο και την «αίσθηση» που αυτό προκαλεί. Όταν αυτή η κοινή σύμβαση αφορά ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων, όταν δηλαδή «όλοι» αντιλαμβάνονται κάτι με όμοιο τρόπο, τότε η κοινή αυτή σύμβαση γίνεται αποδεκτή ως αλήθεια.
Το επίθετο αληθής (απ’ όπου η αλήθεια) προήλθε από το στερητικό α- και -λήθος, το («λήθη») ή την ίδια τη λέξη λήθη. Α-ληθής, λοιπόν, «αυτός που δεν μπορεί να περάσει στη λήθη, να λησμονηθεί ή να αποκρυβεί», άρα «αυτός που δεν λανθάνει, δεν υποκρύπτεται, αλλά είναι εμφανής, απτός, πραγματικός, αληθινός».
Τι θα πει, όμως, πραγματικός και αληθινός;
Δυο άνθρωποι μπορεί να ζουν στην ίδια πόλη, ο ένας να βγαίνει συνεχώς, να ανακαλύπτει καινούργια στέκια, να ζει στον ρυθμό της, να γνωρίζει κόσμο και να πιστεύει ότι ζει στην ωραιότερη πόλη στον κόσμο. Ο άλλος επικεντρώνεται στις άσχημες γωνιές της, την συγκρίνει με μια άλλη πόλη όπου έχει ζήσει, ψάχνει να βρει συνεχώς ψεγάδια, δεν θέλει να βγαίνει εκτός σπιτιού και θεωρεί αυτή την πόλη πολύ άσχημη. Ο καθένας βλέπει μια διαφορετική αλήθεια. Η αλήθεια λοιπόν είναι σχετική, δημιουργείται ανάλογα με την πραγματικότητα που βιώνει ο καθένας και ουσιαστικά… Δεν Υπάρχει.
Ο Πλάτωνας προσπαθώντας να δείξει πόσο δύσκολο είναι να συλλάβει κανείς την αλήθεια χρησιμοποίησε μια αλληγορία. Είπε, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι για να συλλάβουν την αλήθεια χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους, όμως αυτές τούς εξαπατούν. Μοιάζουν σαν να είναι δεμένοι μέσα σε μια σπηλιά από την οποία δεν έχουν τη δυνατότητα να βγουν, ούτε μπορούν να κοιτάξουν πίσω τους, όπου υπάρχει μια φωτιά, και διάφορα πράγματα περνούν από μπροστά της. Οι άνθρωποι βλέπουν μόνο τις σκιές που σχηματίζονται από τα αντικείμενα στον τοίχο της σπηλιάς καθώς αυτά φωτίζονται από την φωτιά. Αυτές οι σκιώδεις μορφές εμφανίζονται μάλιστα παραμορφωμένες από τη φωτιά που κυματίζει και από το ανάγλυφο του τοίχου του σπηλαίου. Οι άνθρωποι τελικά, εμπιστευόμενοι την εικόνα που τούς δίνει η περιορισμένη όρασή τους, την οποία και συνηθίζουν, πιστεύουν πως η αλήθεια είναι οι σκιές. Ακόμη και αν κάποιος δραπετεύσει και βγει από το σπήλαιο στο φως του ήλιου, αν δεν έχει ανοικτό φιλοσοφικό πνεύμα, τυφλώνεται από το φως και ξαναμπαίνει στην ασφάλεια της σπηλιάς, ανήμπορος να ξεφύγει από αυτό που έχει συνηθίσει ως αληθινό.
Στην αρχαιότητα οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν την Αλήθεια Veritas, θεωρώντας την κόρη του Κρόνου ή του Χρόνου . Επειδή η Αλήθεια εικονιζόταν πάντα χωρίς στολίδια και πλούσια ενδύματα έναντι των άλλων θεοτήτων, ο Οράτιος την αποκαλούσε «nuda» Veritas, δηλαδή «γυμνή αλήθεια».
Ο θρύλος της γυμνής αλήθειας
Ένας θρύλος του 19ου αιώνα λέει ότι η Αλήθεια και το Ψέμα συναντήθηκαν κάποτε. Το Ψέμα καλημέρισε την Αλήθεια και τής είπε «ωραία μέρα σήμερα». Αυτή σήκωσε τα μάτια της στον ουρανό για να διαπιστώσει αν όντως ήταν ωραία η μέρα. Έκαναν ένα περίπατο μαζί ώσπου βρήκαν ένα πηγάδι. Το Ψέμα έβαλε το χέρι του μέσα στο νερό και είπε στην Αλήθεια «Ωραίο και ζεστό νερό, θες να κολυμπήσουμε παρέα;». Αυτή καχύποπτη έβαλε το χέρι της στο νερό για να το δοκιμάσει και όταν είδε ότι όντως ήταν ζεστό, έβγαλε τα ρούχα της και βούτηξε μέσα. Κολύμπησαν για αρκετή ώρα ώσπου το Ψέμα ξαφνικά βγήκε, φόρεσε τα ρούχα της και εξαφανίστηκε. Η Αλήθεια βγήκε έξω κι άρχισε να φωνάζει θυμωμένη, τρέχοντας πάνω-κάτω προκειμένου να βρει το Ψέμα και να πάρει πίσω τα ρούχα της. Ο κόσμος που την έβλεπε γυμνή, κοιτούσε αλλού είτε από θυμό είτε από ντροπή. Η καημένη Αλήθεια ντροπιασμένη γύρισε στο πηγάδι και χώθηκε εκεί για πάντα. Ο μύθος τελειώνει λέγοντας ότι από τότε το Ψέμα γυρίζει ανενόχλητο ντυμένο σαν Αλήθεια ικανοποιώντας τα τερτίπια του κόσμου, ο οποίος με κανένα τρόπο δεν θέλει να δει τη γυμνή Αλήθεια.
Εδώ στον 21ο αιώνα το Ψέμα και Αλήθεια έχουν συναντηθεί, έχουν ερωτευτεί παράφορα και έχουν γίνει ένα. Πλέον κυκλοφορούν μαζί και φοράνε το ίδιο ρούχο, το οποίο ο καθένας από εμάς το βλέπει με διαφορετική ματιά! Άλλωστε όπως λέει και ο Οδυσσέας Ελύτης «Την αλήθεια την “φτιάχνει” κανείς όπως φτιάχνει και το ψέμα».
