Η Καθημερινή
Ηλιάνα Μάγρα
Σχεδόν οι μισοί πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης που χρησιμοποιούν ως πρωταρχικό μέσο ενημέρωσης τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αρνητικά προσκείμενοι προς το εμβόλιο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Eurofound, υπηρεσίας της Ε.Ε. που διεξάγει πανευρωπαϊκά ερωτηματολόγια. Βάσει της έρευνας, το 27% των Ευρωπαίων δεν θέλει να εμβολιαστεί κατά του κορωνοϊού. Παρόλο που η διστακτικότητα διαφέρει ανάλογα με πολλούς παράγοντες, μία από τις βασικές διαχωριστικές διαφορές αφορά την έκταση της χρήσης των social media.
Το 40% όσων απάντησαν πως η βασική πηγή ενημέρωσής τους είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή τα blogs δήλωσε πως δεν είναι πιθανό να εμβολιαστεί, σε αντίθεση με όσους ενημερώνονται από τα παραδοσιακά μέσα – ραδιόφωνο, τηλεόραση ή τον Τύπο. Κάτω από το ένα πέμπτο αυτών των ομάδων δήλωσε πως δεν θα εμβολιαστεί.
«Ακόμα και όταν οι επιπτώσεις παραγόντων όπως η ηλικία, το φύλο και η κατάσταση υγείας ληφθούν υπόψη, οι διαφορές που βλέπουμε με τις βασικές πηγές ενημέρωσης είναι στατιστικά σημαντικές», γράφουν οι Sanna Nivakoski και Massimiliano Mascherini. Από ό,τι φαίνεται, η άρνηση των εμβολίων είναι επίσης συνήθης μεταξύ ανθρώπων που περνούν πολύ χρόνο στα social media.
«Αυτό που έχουμε δει είναι ότι μπορεί να γίνει μια συσχέτιση», λέει στην «Κ» ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος, διευθυντής περιεχομένου τού μη κερδοσκοπικού οργανισμού ερευνών διαΝΕΟσις. «Η μεγαλύτερη πλειοψηφία αρνητών ενημερώνεται κυρίως από social media, οι πιο ηλικιωμένοι, οι οποίοι είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό υπέρ των εμβολίων, ενημερώνονται κυρίως από την τηλεόραση», τονίζει, συμπληρώνοντας όμως πως, σύμφωνα με τις έρευνές τους, οι αρνητές των εμβολίων στην Ελλάδα πλέον φαίνεται να είναι γύρω στο 11%.
Ο Νίκος Παναγιώτου, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, αναφέρει στην «Κ» πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν τη δημιουργία κλειστών κοινοτήτων στις οποίες διατυπώνονται συχνά ισχυρισμοί που είναι δύσκολο να επαληθευθούν. Ο ίδιος τονίζει πως μεγάλες εταιρείες, όπως το Facebook και το YouTube, άργησαν να λάβουν μέτρα κατά της παραπληροφόρησης, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η έλλειψη εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.
Σύμφωνα με το Digital News Report 2021 του Reuters Institute, το media market της Ελλάδας χαρακτηρίζεται, εκτός άλλων, από έλλειψη εμπιστοσύνης στις ειδήσεις, ενώ η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως κύριου μέσου ενημέρωσης είναι πολύ υψηλή.
Ψευδείς ειδήσεις
Επίσης, έρευνα που διεξάγουν στο πανεπιστήμιο από τον Απρίλιο του 2020 έχει δείξει πως στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, οι μέθοδοι παραπληροφόρησης που χρησιμοποιούνται στα social media είναι παρεμφερείς – «ψευδεπίγραφη επιστημοσύνη, διαστρέβλωση δηλώσεων και ένταση στον τρόπο με τον οποίο καταγράφονται αυτού του είδους τα στοιχεία», λέει ο κ. Παναγιώτου. Σε μια ομάδα κατά των εμβολίων έναντι της COVID-19 στο Facebook αναρτώνται ψευδείς ειδήσεις, όπως ότι αεροπορικές εταιρείες απαγορεύουν την είσοδο εμβολιασμένων, ή αποτυπώνονται με μεγάλη συχνότητα αντιεμβολιαστικές απόψεις, όπως «όχι στο εμβόλιο, όχι στο microchip, αντισταθείτε».
«Δεν είναι για πρόβατα» – έτσι περιγράφεται το γκρουπ. «Πάντοτε μας προσελκύει αυτός που αρνείται, αυτός που μιλάει για σεναριολογίες», λέει στην «Κ» ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ. «Ιδίως στα social media, που είναι κατεξοχήν μέρη λαϊκισμού, πάντα μας προσελκύει η λογική του παρασκηνίου και μας ελκύουν οι φωνές που λένε πως κάτι κρύβεται πίσω από αυτό».
Παρ’ όλα αυτά, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθούν echo chambers, διαδικτυακά περιβάλλοντα στα οποία ανακυκλώνονται απόψεις με τις οποίες ο κάθε χρήστης συμφωνεί, οι απόψεις που διατυπώνονται, ειδικά σχετικά με ζητήματα υγείας, συνήθως προϋπάρχουν. «Δεν θα έλεγα ότι οδηγούν σε μια διστακτικότητα», αναφέρει στην «Κ» ο Αλέξης Ρουτζούνης, ερευνητικός διευθυντής της Κάπα Research. «Οι ήδη διστακτικοί», σημειώνει, «καταφεύγουν στα social media για να επιβεβαιώσουν τη διαμορφωμένη άποψή τους».
